تجزیه مایع منی یکی از مهم ترین جنبه های بررسی باروری است، زیرا علت عدم توانایی آبستنی زوجین اغلب مربوط به مردان است. پس از ۲ تا ۳ روز پرهیز از تماس جنسی، مایع منی جمع آوری می شود و از نظر حجم، شمارش اسپرم، تحرک و مورفولوژی آزمایش می شود. در ابتدا حجم مایع منی تازه، اندازه گیری می شود. احتمال دارد مردانی که حجم منی کم یا بسیار زیادی دارند، نابارور باشند. پس از مایع گشتن ترشحات سفید و ژلاتینی انزال، شمارش اسپرم انجام می پذیرد. سپس تحرک اسپرم ارزیابی می شود. حداقل ۵۰ درصد از اسپرم ها باید حرکت پیش رونده داشته باشند. آزمایش مورفولوژی با رنگ آمیزی گسترده مایع منی انجام می پذیرد و تعداد اشکال طبیعی اسپرم را با اشکال غیر طبیعی آن مقایسه می نمایند.
روش جامع تر تجزیه مایع منی جهت بررسی ناباروری مردان شامل سنجش نفوذ اسپرم (Sperm penetration assay) می باشدکه آزمونی چند مرحله ای است که به ارزیابی بیولوژیکی جنبه های متعدد توانایی باروری اسپرم انسان می پردازد. سنجش اتصال هیالورونان (Hyaluronan binding assay) روشی برای اندازه گیری کمی بلوغ اسپرم در نمونه تازه مایع منی است. این سنجش بر اساس توانایی اسپرم بارور برای اتصال به موکوپلی ساکارید اصلی ماتریکس تخمک به نام هیالورونان که از اجزای مایع فولیکولی انسان می باشد، استوار است. اسپرم نارس فاقد این توانایی است. اسپرم در انتهای فرآیند بلوغ خود توانایی اتصال به هیالورنان را پیدا می کند، از این رو اسپرم نابالغ این توانایی را ندارد. بنابراین چنانچه سطح اتصال اسپرم به هیالورونان پایین باشد، بدان معناست که نسبت اسپرم های بالغ موجود در نمونه پایین است.
به جز پارامتر های مرسوم بررسی کیفیت اسپرم از قبیل غلظت، تحرک و مرفولوژی، سالم بودن DNA اسپرم نیز می تواند از علل بالقوه ناباروری ایدیوپاتیک (ناشناخته)مردان باشد. اگر چه امکان دارد اسپرم حاوی DNA قطعه قطعه بتواند اووسیت را بارور نماید، اما ممکن است رویان و جنینی که بعداً به وجود می آید دچار اختلال باشد. با افزایش سن، قطعه شدن DNA در اسپرم افزایش می یابد. بنابراین عدم سلامت DNA می تواند عامل افزایش ناباروری در زوج های مسن تر باشد. آزمون های فلوسیتومتری موجود جهت بررسی سلامت DNA عبارت از آزمون ارزیابی ساختمان کروماتین اسپرم و آزمایش بررسی قطعه شدن DNA اسپرم (SDFA) می باشند. در صورتی که بیش تر از ۷۰ درصد اسپرم ها اشکال غیر طبیعی داشتند، نمونه های اسپرم را غیر طبیعی در نظر می گیرند.
شرایط جمع آوری نمونه اسپرم به شرح ذیل میباشد :
- از آخرین خروج مایع سمن(منی یا اسپرم) به روش مقاربت یا استمناء (خودارضائی) 48 ساعت گذشته باشد.بعبارتی دیگر نمونه باید پس از 3 تا 5 روز پرهیز از نزدیکی و انزال تهیه گردد.
- در صورتی که بررسی میکروب‌شناسی (کشت نمونه اسپرم) مد نظر باشد باید ابتدا فرد ادرار کرده سپس دستها و ناحیه تناسلی خود را با آب و صابون شستشو دهد سپس خوب آب‌کشی نموده و با حوله یا دستمال تمیز خشک نماید و نمونه در ظرف استریل جمع‌آوری گردد. در این موارد از لمس داخل ظرف یا داخل درب ظرف خودداری نمایید.
- در صورت انجام وازکتومی ( بستن لوله های اسپرم بر مردان) این آزمایش می بایست دو ماه بعد از جراحی شما انجام شود.
نکته ۱: جهت استمناء از به کار بردن هر گونه مواد شیمیایی و یا طبیعی نظیر انواع ژل، لوسیون یا روان کننده، آب معمولی و یا آب دهان خودداری فرمایید.
نکته ۲: به هیچ وجه از طریق نزدیکی و مخصوصاً نزدیکی منقطع یا وقفه ای نباید جهت نمونه گیری استفاده نمود، چرا که علاوه بر احتمال آلودگی های باکتریولوژیک و سلولیِ نمونه مایع منی؛ pH اسیدی ترشحات واژن باعث تاثیر بر روی حرکت اسپرم و در نتیجه اُفت کیفیت اسپرم می گردد.
نکته۳ : در صورت داشتن تب و استفاده از داوری خاص حتما همکاران پذیرش را مطلع فرمائید.
در منزل آزمایش دهید (ویژه تهران)
بدون نیاز به حضور در آزمایشگاه، در سریع ترین زمان در منزل یا محل کار خود آزمایش دهید.
- نمونه باید به صورت خودارضائی و بدون استفاده از مواد نرم‌کننده و بدون استفاده از صابون و با دست کمی نمناک جمع¬آوری شود.
- نمونه با کاندوم جمع¬آوری نشود.
- نمونه باید در ظرف استریل دهانه گشاد پلاستیکی که آزمایشگاه در اختیارتان گذاشته، جمع آوری گردد.قبل از ریختن نمونه داخل ظرف بهتر است ظرف را در دست بگیرد تا دمای ظرف را دمای بدنتان (37 درجه ) برسانید.
- باید دقت شود که تمامی نمونه، در ظرف مخصوص ریخته شود و هیچ مقدار آن دور ریخته نشود چنانچه فقط قسمتی از نمونه در اختیار آزمایشگاه قرارگیرد، باعث بدست آمدن نتیجه غیرواقعی خواهد شد.
- بهتر است نمونه در آزمایشگاه جمع آوری شود در غیر اینصورت باید در عرض حداکثر نیم ساعت از جمع آوری در حالی که بصورت گرم (در جیب نزدیک بدن) حمل میکنید به آزمایشگاه تحویل داده شود. از قرار دادن نمونه در دمای خنک و یا خیلی گرم جداً خودداری گردد.
نکته : نمونه ای که از زمان جمع آوری آن یک ساعت گذشته باشد، فاقد ارزش بالینی و گزارش است.
- پس از نمونه‌گیری تاریخ و ساعت نمونه‌گیری را روی ظرف یادداشت نمایید.
یادداشت ساعت دقیق نمونه‌گیری و ارسال به آزمایشگاه کمتر از نیم ساعت برای حصول نتیجه دقیق ضروری هستند.
- در هنگام تحویل مایع منی به پذیرش اطلاع و فرم نمونه گیری مایع منی را تکمیل و تحویل دهید.
- زمان تحویل نمونه به آزمایشگاه پارس طب از ساعت 7:30 تا 16 بعدازظهر میباشد.
- نمونه را در محل مشخص شده قرار داده و حتما همکاران پذیرش و جوابدهی را مطلع نمائید که نمونه را در محل مناسب قرار داده اید.
جهت درک بهتر آزمایش فوق ابتدا بهتر است مرور خلاصه ای در مورد ساختمان بیضه و فرآیند اسپرماتوژنز داشته باشیم:
- بیضه ها اعضايى هستند بيضى شکل و پهن که تعداد آنها دو عدد و طول آنها حدود ۵ سانتى‌متر است.
- لايه خارجى بيضه از بافت ليفى متراکم و سفيدى ساخته شده که سپيدپرده یا tunica albuginea ناميده مى‌شود.
- اين لايه در کناره عقبى بيضه به داخل آن وارد مى‌شود و ديواره قائم و ناتمامى را ايجاد مى‌کند که خود به چند ديواره تقسيم مى‌شود و بافت بيضه را به ۲۵۰ تا ۴۰۰ لپک یا lobules تقسيم مى‌کند.
- هر يک از اين lobules حاوى يک تا سه لوله پيچاپيچ باريک به نام لوله‌هاى اسپرم‌ساز یا seminiferous tubules مى‌باشند.
- در داخل این لوله ها سلولهای ديگرى به نام سلولهای سرتولى یا sertoli در بيضه يافت مى‌شوند که مسؤول محافظت و تغذيه اسپرماتوزوئيدها هستند.
- سلولهای بينابينى ليديگ یا Leydig به صورت پراکنده‌اى در بين لوله‌ها قرار گرفته و مسؤول ترشح هورمون‌هاى مردانه بویژه تستوسترون مى‌باشند.
- ترشح تستوسترون در سلولهای لیدیگ تحت کنترل LH می باشد.
- تستوسترون به همراه FSH تولید اسپرماتوژنزیز را در seminiferous tubules تحت کنترل قرار می دهد.
- لوله‌هاى اسپرم‌ساز پس از الحاق به يکديگر لوله‌هاى مستقيم بزرگترى به نام straight tubule را به‌وجود مى‌آورند که به نوبه خود پس از تداخل، شبکه تورى شکلى را به نام شبکه بيضه یاRete Testis مى‌سازند که اسپرم ها پس از ساخته شدن در لوله‌هاى اسپرم‌ساز به درون آن ريخته مى‌شوند.
- از شبکه بيضه در حدود ۲۰ لوله کوچک و مارپيچ خارج مى‌شود به نام Efferent Ductule که پس از عبور از سپيد پرده به اپيديديم یاEpididymis مى‌پيوندد.
- اپيديديم هر بيضه لوله مارپيچى است که قسمت اول تشکيلات مربوط به مجارى بيضه را تشکيل مى‌دهد.
منابع :
Tietz textbook of clinical chemistry and molecular diagnostics / [edited by] Carl A. Burtis, Edward R. Ashwood
Jacobs S. D, DeMott R. W, Oxley K. D, Laboratory test handbook, ۳ rd,Lexi comp,۲۰۰۴,P: ۱۱۸۷-۱۱۸۹
The Fertility Institutes. Sperm Evaluation, Available at: http://www.fertility-docs.com/programs-and-services/sperm-evaluation/sperm-and-semen- testing.php
MedlinePlus.
طرف قرارداد با کلیه بیمه ها
در آزمایشگاه پارس طب، ما به خود می بالیم که می توانیم دسترسی به خدمات استثنایی آزمایشگاهی خود را برای همه، صرف نظر از ارائه دهنده بیمه آنها، فراهم کنیم.
